Kürt sözlü edebiyatında önemli bir yere sahip olan Dengbejlik sanatının en önemli ismi olan ve Kürtlerin Homerosu olarak bilinen Evdale Zeynike, yıllardır Ağrı ve çevre illerdeki Dengbejlerin örnek aldığı ve yöre halkının önemli günlerde klamlarını seslendirdiği efsaneleşmiş bir isim olarak varlığını sürdürüyor
Araştırmacı yazar Aras:"Kürt kültürünün en eski sözlü edebiyatı olan Dengbejlik sanatının ilk ve en önemli kurucusu Evdale Zeynike'dir. O, Kürtler arasında efsaneleşmiş ve diğer dengbejlerin örnek aldığı tek isimdir."
Kürt sözlü edebiyatında önemli bir yere sahip olan Dengbejlik sanatının en önemli ismi olan ve Kürtlerin Homerosu olarak bilinen Evdale Zeynıke, yıllardır Ağrı ve çevre illerdeki dengbejlerin örnek aldığı ve yöre halkının önemli günlerde kılamlarını (türkü) seslendirdiği efsaneleşmiş bir isim olarak varlığını sürdürüyor.
20 yıl boyunca Evdale Zeynıke'nin gezdiği bütün illere gidip onun hayatını araştıran ve Kürt kültürü hakkında uzun yıllar araştırma yapan araştırmacı yazar Ahmet Aras, Evdale Zeynıke'nin Kürtlerin yoğunlukta yaşadığı Ağrı ve diğer Doğu Anadolu illerinde önemli bir isim olduğunu ve halkın gelenek, görenek, yaşam biçimini yansıttığı için toplum tarafından saygın biri olduğunu söyledi.
Aras, yaptığı açıklamada, 20 yıl boyunca Zeynıke'nin gittiği bütün yerleri gezdiğini ve hayatı hakkında detaylı bilgi topladığını anlatarak,"Kürt kültürünün en eski sözlü edebiyatı olan dengbejlik sanatının ilk ve en önemli kurucusu Evdale Zeynıke'dir. O, Kürtler arasında efsaneleşmiş ve diğer denbejlerin örnek aldığı tek isimdir" dedi
Köy köy, il il dolaşarak Zeynıke'yi görmüş kişilerle görüştüğünü belirten Aras, şunları kaydetti:
"20 yıl boyunca Evdale Zeynıke'nin gittiği bütün illere, köylere gittim. Evdal'ın, Doğu Anadolu'da ayak basmadığı yer kalmamış.Ağrı'nin bütün
ilçeleri, köyleri başta olmak üzere, diğer bütün illeri gezmiş. Ben de buraları karış karış dolaşarak, onu görmüş tanımış kişileri bulup hayatı hakkında bilgi
topladım. Kitap haline getirdim. Buralarda onu bilmeyen yoktur. Kürt halkının hayatında önemli bir yeri var. Kürt kültürünün en eski sözlü edebiyatı olan
dengbejlik sanatının ilk ve en önemli kurucusu Evdale Zeynıke'dir. O, Kürtler arasında efsaneleşmiş ve diğer denbejlerin örnek aldığı tek isimdir.
Evdal, 1800 yıllarında Ağrı'nın Tutak ilçesinin Cemalverdi köyünde dünyaya gelmiş ve 110 yıl yaşamış. Dönemin önemli beylerinden biri olan Sürmeli Memed Paşa'nın dengbejliğini yapmış. Toplumun bütün gerçeklerini kılamlaştırmış. Her konuda kılam üretmiş. Aşk, ölüm, özlem, barış, siyaset gibi her konuda kılam üretmiş. O yüzden toplum onu kendinden biri olarak görmüş ve çok benimsemiş. Halen de düğünlerde, ölümlerde ve diğer toplumsal olaylarda onun kılamları söylenir."
Kürtlerin Homerosu olarak biliniyor
Evdale Zeynıke'nin, gördüğü her olayı bir kaç dakikada kılamlaştırma özelliğine sahip biri olduğunu anlatan Aras, şöyle devam etti:
"Evdal, müthiş bir betimle gücüne sahipmiş. Toplum Evdal'den çok etkilenmiş. Gördüğü her güzelliği, her olayı kılam haline getirmiş. Aşiret kavgaları, kız kaçırma,
kan davaları her konuyu ele almış. Onun tarzı çok etkileyici bir tarzdır. Evdal, lyada ve Odessa yazarı olduğu söylenen antik Yunan şairi Homeros'a benzetilerek,
Kürtlerin Homerosu olarak biliniyor.
Bu bemzetmenin nedeni şudur, Homeros, Akdeniz kıyılarını dolaşarak sanatını icra eder, hünerini gösterir, marifetlerini ortaya dökermiş. Homeros aynı zamanda kör bir ozanmış. Yunan edebiyatında da önemli bir yere sahiptir. Evdal ile bir çok ortak yanı var. Evdal da Serhat dediğimiz Ağrı, Kars, Iğdır, Muş, Erzurum, Van, Diyarbakır, Dersim illerini dolaşmış ayrıca Musul, İran ve Rusya'yaya da gidip, aşıklararası atışmalara katılmış ve hep üstün gelmiş. Evdal, 70 yaşındayken hastalanmış ve kör olmuş. 7 yıl kör kalmış. Evdal'ın Homeros'a benzetilmesinin nedeni de budur. İkisi de yaşadıkları coğrafyada efsaneleşmişler.
Evdal, kör kalınca o sırada kanadı kırık bir turna ona arkadaşlık etmiş. 7 yıl boyunca onun yanında kalmış. Evdal onun kanatlarını tedavi etmiş. Evdal, onunla yatıp kalkıyor, ona kılamlar söylüyormuş. Turna iyileştiği halde Evdal'ı bırakıp gitmemiş. Evdal'ın gözleri açıldıktan sonra turna da uçup gitmiş. O yüzden onu tasvir eden mizansel resimlerde hep bir turna var yanında."
Evdale Zeynıke bugünkü dengbejlerin piridir
Günümüzde yaşayan dengbejlerin Evdale Zeynıke'yi örnek aldıklarını belirten Aras,"Evdale Zeynıke, bugünkü dengbejlerin piridir. Bunların hepsi de
onun tarzında söylüyor. Onun makamında kılamlarını seslendiriyorlar. Onun tarzı çok etkileyici bir tarzdır. Mesela bu yörede yetişen önemli iki dengbej olan Reso
ve Şeroye Bıro, Evdal'ın kılamlarını onunla hemem hemen aynı heyecanla ve aynı atmosferde söylüyorlar. 'Evdal' Kürtlerde geleneksel bir isimdir. Fakat bu isim
aynı zamanda esir, perişan, yoksul anlamında da kullanılıyor. O yüzden Evdal bir çok kılamında 'Ez Evdalım, Evdal' diyor. Evdalın çok sevdiği iki kılamı var biri
Hozan diğeri de Dersim. Evdal, bu iki kılama ayrı önem veriyor" ifadelerini kullandı.
