Rûdaw bültenine katılan ünlü sanatçı Ciwan Haco, modern Kürt edebiyatının mimarlarından Mehmed Uzun hakkında konuştu.
Uzun’un 13 yıl önce 11 Ekim 2007’de aramızdan ayrıldığını belirten Haco, “Her ne kadar o artık aramızda değilse de düşünce ve yazıları ile bizimle birlikte yaşıyor. Mehmed Uzun sayesinde Kürt diline ilgi ve sevgi büyüdü. O binlerce kişiyi Kürtçe okuyup yazmaya teşvik etti. Onun romanları sayesinde binlerce kişi Kürtçe öğrendi” ifadelerini kullandı.
“Dil bir halkın varlığıdır” diyen Haco, “Mehmed Uzun bunu çok iyi biliyordu. Bu nedenle eline kalem alıp yazmaya koyuldu. Onun kitapları dünyaya yayıldı, 20 ayrı dile çevirildi. O çok kutsal bir iş yaptı. Bu nedenle onu bir kez daha saygı ile anıyorum” diye konuştu.
Ciwan Haco, kendisinin seslendirdiği “Destana Egîdekî” adlı şarkının Uzan’a ait bir şiirden bestelendiğini belirterek, “Kürtlerin kahramanlık hikayeleri üzerine birçok şiir yazılmıştır. Mehmet Uzun’un bu şiiri beş Kürt gencin kahramanlığını anlatıyor. Bu şiiri şarkı yaptığımda Mehmed Uzun çok sevinmişti” dedi.
Mehmed Uzun kimdir?
Kürtçe edebiyatın önemli kalemlerinden 1953 yılında Urfa’nın Siverek ilçesinde doğdu.
Türkiye’de 12 Mart Muhtırası sonrasında, 3 Mart 1972'de, tutuklandı. İki yıl boyunca Diyarbakır ve Mamak askerî cezaevlerinde kaldı.
1974'te uygulanan genel afla serbest bırakılmasından sonra Ankara Yüksek Teknik Öğretmen Okulu'nda eğitime başladı. Burada arkadaşlarıyla birlikte Komal yayınevini kurdu.
21 Mart 1976'da yayınlamaya başladıkları Rizgari (Kurtuluş) isimli Kürtçe-Türkçe derginin yayın yönetmenliğini yaptı. Yayınladıkları yazıları nedeniyle Ankara’da tekrar tutuklandı. Çıktığı duruşmada savunmasını Kürtçe yaptı.
15 Eylül 1976'da tahliye edildikten sonrayargılaması bitmediği için, 26 Ağustos 1977'de, Suriye üzerinden İsveç'e gitti.
Sürgün hayatı
Uzun İsveç'te Dagens Nyheter ve Aftonbladet gibi gazetelerde, 1979'dan itibaren ise Rızgariya Kurdistan (Kürdistan'ın Özgürlüğü), Kurmanci, Berbang (Şafak) ve Paris Kürt Enstitüsü'nün yayınladığı Hêvî (Umut) gibi Kürtçe yayın yapan dergilerde yazarlık yaptı.
M. Ferzend Baran takma adıyla yazdığı şiir ve yazılar hem bu dergilerde hem de Kurdistan Press gazetesinde yayınlandı. Kürtçenin yanı sıra, 1989-92 yılları arasında İsveççe yayınlanan 90-tal isimli edebiyat dergisinde yazarlık yaptı.
Kürtçe, Türkçe ve İsveççe edebi çalışmalarıyla çokdilli, çok kültürlü bir yazar olan Mehmed Uzun, uzun yıllar İsveç Yazarlar Birliği yönetim kurulu üyeliği yaptı.
Ayrıca İsveç ve Uluslararası PEN kulüplerinde aktif olarak çalıştı. İsveç ve Dünya Gazeteciler Birliği üyesiydi.
Kürtçe yedi roman yazan Mehmed Uzun’un romanları başta Türkçe olmak üzere birçok dile çevrildi, halen çevriliyor. Denemeleri de çeşitli dergi ve gazetelerde yirmiye yakın dilde yayınlandı.
Roman, söyleşi, deneme, anlatı ve inceleme türünde 20'ye yakın eser yazan Uzun, romanlarını Kürtçe, diğer edebi çalışmalarını ise Kürtçe, Türkçe ve İsveççe yaptı.
Uzun, 1995 yılında türünün ilk örneği olan Antolojiya Edebiyata Kurdî (Kürt Edebiyatı Antolojisi) ve gazeteci Madeleine Grive ile birlikte, İsveç'teki göçmen yazarlar hakkında Världen i Sverige (Tüm Dünya İsveç'te) adlı antoloji eserlerini yazdı.
Ödülleri
2001 yılında Türkiye Yayıncılar Birliği’nin her yıl verdiği Düşünce ve İfade Özgürlüğü Ödülü’nü; roman sanatına ilişkin belirleyici katkılarından dolayı Berlin Kürt Enstitüsü’nün Edebiyat Ödülü’nü; yarattığı edebiyat ve sözün özgürlüğüne ilişkin duruşundan dolayı İskandinavya’nın en önemli ödüllerinden Torgny Segerstedt Özgürlük Kalemi Ödülü’nü; 2002’de İsveç kültür yaşamına sunduğu değerli katkılarından dolayı İsveç Akademisi’nin Stina-Erik Lundeberg Ödülü’nü, 2005 yılında ise Kürdistan Bölgesi Onur Ödülü’nü ve Diyarbakır Belediyeleri Onur Ödülü’nü aldı.
11 Ekim 2007 tarihinde, Diyarbakır’da uzun süreden beri mücadele ettiği mide kanserine yenik düşerek, yaşama veda etti.
Uzun kendi hayat hikayesi hakkında şunları söylüyor:
“Benim kişisel serüvenimin birkaç kısa cümleyle anlatılabilecek özeti şu; Kürtçe konuşulan bir evde doğdum. Yedi yaşıma kadar, yani ilkokula başlayana kadar Türkçe bilmiyordum. Sonradan, tüm eğitim yaşamımın esas dili Türkçe oldu. Kendi anadilimle hiçbir eğitim görmedim. Çünkü müsaade edilmiyordu. On yedi yaşıma kadar kendi anadilimle okuma ve yazmayı hiç bilmiyordum. Şimdi romanlarımı Kürtçe yazıyorum. Deneme ve makalelerimi de Kürtçe, Türkçe, İsveççe yazıyorum. Kürtçe yazmayı ve Kürtçe bir roman dili kurmayı çok zor koşullarda kendi özel çabalarımla öğrendim.
Yazarlığım, varlığım sürgün geleneğine çok fazla bağlı. Aidiyetlerimin en önemlilerinden biri de budur; ben sürgün edebiyatına ait bir yazarım. Ve o sürgün geleneği ile benim kişisel deneyimlerim olmasaydı orada mümkün değil bu yazarlık kurulmayacaktı.”
Yaşar Kemal, Mehmed Uzun için, “Kürt romanının dilinin dikenli yolunu açmıştır” nitelemesinde bulunmuştu.
Mehmed Uzun’un eserleri
Tu (Sen), Roman (1985)
Mirina Kalekî Rind (Yaşlı Rind'in Ölümü) Roman, (1987)
Siya Evînê (Yitik Bir Aşkın Gölgesinde) Roman, (1989)
Rojek ji Rojên Evdalê Zeynikê (Abdalın Bir Günü), Roman (1991)
Destpêka Edebiyata Kurdî (Kürt Edebiyatına Giriş), İnceleme (1992)
Hêz û Bedewiya Pênûsê (Kalemin Gücü ve Görkemi), Denemeler (1993)
Mirina Egîdekî (Bir Yiğidin Destanı), Destan-Ağıt (1993)
Världen i Sverige (Tüm Dünya İsveç'te), Edebiyat Antolojisi, M. Grive ile birlikte (1995)
Antolojiya Edebiyata Kurdî (Kürt Edebiyat Antolojisi), Antoloji, iki cilt (1995)
Bîra Qederê (Kader Kuyusu), Roman, (1995)
Nar Çiçekleri, Deneme (1996)
Ziman û Roman (Dil ve Roman), Söyleşiler (1997)
Bir Dil Yaratmak, Söyleşiler (1997)
Dengbêjlerim, Deneme (1998)
Ronî Mîna Evîne - Tarî Mîna Mirinê (Aşk Gibi Aydınlık Ölüm Gibi Karanlık), Roman (1998)
Zincirlenmiş Zamanlar Zincirlenmiş Sözcükler, Deneme (2002)
Dicle'nin Sesi I - Hawara Dîcleyê (Dicle'nin Yakarışı), Roman (2002)
Diclenin Sesi II - Dicle'nin Sürgünleri, Roman (2003)
Ruhun Gökkuşağı, Anlatı (2005)
Küllerinden Doğan Dil ve Roman, Söyleşiler (2005)
Bir Romanın Hatıra Defteri, Günlük (2007)
