Colemêrg'in Çelê (Çukurca) ilçesi, bugün yasaklı 38 yerleşim alanıyla “güvenlikçi” politikaların merkezi durumunda. Federe Kürdistan Bölgesi sınırında bulunan ilçe, “özel güvenlik bölgesi” uygulamalarıyla sivil yaşamdan arındırılmış bir konumda. Tarihsel olarak ticaret yolları, yaylacılık kültürü ve çok katmanlı toplumsal yapısıyla bilinen Çelê, dağlık coğrafyası, yüzyıllar boyunca bölge halkının yaşamını şekillendirirken, köyler tarım, hayvancılık ve sınır ticareti ilişkilerinin merkezinde yer aldı. Ancak bugün bu tarihsel ve kültürel zenginliğiyle değil, yasaklı 38 yerleşim alanıyla anılıyor.
Federe Kürdistan Bölgesi sınırında bulunması gerekçe gösterilerek ilçenin kırsal alanı büyük ölçüde askeri alan statüsünde tutuluyor. 1990'lı yıllarda boşaltıldıktan sonra yakılan köyler ve kırsal alan askeri alanlar haline getirildi. İlçenin girişlere serbest olan noktaları ise Hakkari Valiliği tarafından her 15 günde bir defa yasak ilan edilerek girişlere kapatılıyor. Köylerden;Serspî, Siyavik, Gûzereş, Aşûtê, Gêman, Minyaniş, Zawîte, Biyadir, Deştan köyleri doluyken, Erbîş, Canmeda, Helalî, Bêtrut,Erîş,Şiliko,Şîverezan,Jiyaniş,Seranî,Talisan,Marufan,Ertuş,Hilçaş,Bilêcan, Şivişk,Serêsêvê, Bê, Şûkê, Gorbe köyleri yasaklı iken, mezraları; Bite, Barzan, Pîrî, Xanêsêgund, Kurbe, Hirkaş, Şiluku, Zal, Bircêlan, Qesirk, Mirkaniş, Geluk, Kanîketkî, Sivsîdan, Qesran, Beravî, Bêlatajorî, Biyêreş ve Zerî yasaklı.
KÜLTÜREL COĞRAFYADAN ASKERİ BÖLGEYE
Çelê'ye bağlı köyler, yalnızca yerleşim alanları değil; aynı zamanda bölgenin tarihsel hafızasını ve kültürel sürekliliğini taşıyan mekanlar olarak da öne çıkıyor. Yaylalar, meralar ve tarım arazileri, kuşaklar boyunca kolektif yaşamında temeli olmuş. Bugün bu alanların tamamı “özel güvenlik bölgesi” kapsamında sivil kullanıma kapalı. “Geçici” adıyla ilan edilen yasaklar, yıllar içinde kalıcı hale getirildi.
İLÇE ÖZEL GÜVENLİK POLİTİKALARININ MERKEZİ
Karakollar, üs bölgeleri ve denetim noktalarıyla çevrili ilçe, yalnızca kırsalda değil merkezde de yüksek güvenlik uygulamalarıyla kuşatılmış durumda. Bu tablo, ilçenin sosyoekonomik yapısını doğrudan etkiliyor. Köylerin yasaklı olması, tarım ve hayvancılığı ortadan kaldırırken, nüfusun büyük bölümünü göçe zorladı. Genç nüfus ilçeden ayrılırken, köyler zamanla insansızlaştırıldı. Böylece yasaklar, yalnızca güvenlik tedbiri olmanın ötesine geçerek, bölgenin toplumsal dokusunu değiştiren bir araca dönüştü.
ASKIYA ALINAN YAŞAM
Sınır hattında uygulanan askeri stratejiler, ilçeyi fiilen bir “tampon bölge” haline getirirken, sivil yaşamın ihtiyaçları ikinci plana itiliyor. 38 yerleşim alanının yasaklı olması bunun göstergesi.
YASAKLAR VE ASKERİ NÜFUS
1990'lı yıllarda ilçede yaşanan köy boşaltmaları bu dönemde yoğunlaşırken, koruculuk dayatması kabul etmeyen bir çok köy boşaltıldı ve söz konusu köylerde sivil yaşam fiilen sona erdi. 2000 ve 2010 yılları arasında ilçe de askeri yapı kalıcı hale geldi. İlçenin her bir tepesine karakollar inşa edilirken üs bölgeleri ise arttı ve köylere dönüşler engellendi. 2011 ve 2014 yıllarında "özel güvenlik bölgesi" uygulamaları yaygınlaştırılarak artırıldı. İlçe de askeri nüfus artırılırken, yerel halk ise göçe maruz bırakıldı. 2015 yılında ise ilçe de yasaklar sistematik hale geldi.